BİYOLOJİ	ÜREME
www.dershane.egitimi.com

            Her canlının neslin devam ettirmek üzere kendine benzer yeni fertler oluşturmasına “ üreme” denir.Eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşittir.

I-EŞEYSİZ ÜREME :

  Özellikleri :   - Yeni birey tek bir atadan oluşur.

- Yeni bireyin kalıtım materyalleri, ana bireyinki ile aynıdır.

- Kalıtsal çeşitliliğe olanak sağlamaz.  (Sporlanma hariç) 

  Çeşitleri :

  1-BÖLÜNME : Genellikle vücudun ikiye bölünmesi şeklinde olur.Amip,öglena,paramesyum gibi protislerde ve bakterilerde görülür.

2-TOMURCUKLANMA : Ana bireyin vücudu üzerinde küçük bir çıkıntı oluşur.Bu çıkıntılar büyüyerek ananın şeklini alır.Bira mayası ve hidrada görülür.

3-SPORLANMA : Sporlar, sağlam yapılı örtüleri olan ve aşırı sıcaklık, soğuk gibi elverişsiz çevre koşullarına dayanıklı olan özel hücrelerdir.Sıtma etkeni plazmodi -umda,  kara yosununda ve eğrelti otlarında görülür.

4-VEGETATİF ÜREME : Yüksek yapılı bitkilerde görülen eşeysiz üreme çeşitidir. Muz, çekirdeksiz üzüm, turunç, kavak, söğüt gibi bitkiler tohumla üreme yeteneklerini kaybetmişlerdir. Bu bitkiler çelikleme ve aşı gibi yöntemlerle yetiştirilmektedir.Bu yöntemlere denir.

 

 

                 

II-EŞEYLİ ÜREME :

 

Özellikleri : - Yeni birey iki farklı atadan oluşur.

-Gamet adı verilen üreme hücrelerinin birleşmesiyle gerçekleşir.İki gametin birleşmesine döllenme, döllenme sonucu oluşan hücreye zigot denir.

-Yeni bireyler kalıtsal özelliklerini hem anadan hem babadan alır.

-Mayoz bölünme ve döllenme oluşan iki temel olaydır.

-Kalıtsal çeşitliliğe olanak sağlar.

Çeşitleri :

               

1-İZOGAMİ : Büyüklük ve yapı bakımından aynı olan iki gametin birleşmesidir.Basit bir hücreli yeşil alglerden chlamydomonas, ipliksi yeşil alglerden spirogya ve ulothrixte bulunur.

2-HETEROGAMİ (ANİZOGAMİ) : Gametler şekil ve büyüklükleri birbirinden farklıdır.Mantarlarda ve alglerde görülür.

3-OOGAMİ: Yumurta denen dişi gamet büyük, bol sitoplazmalı ve hareketsizdir.Sperm denilen erkek gametler ise genellikle küçük,az sitoplazmalı ve hareketlidir.Gelişmiş bitkilerde ve insanlarda görülür.

4-KONJUGASYON : İki birey arasında geçici sitoplazmik köprülerle gen alış  verişinin yapılasıdır. Bazı bakteriler su yosunları ve paramesyumda görülür.

5-PARTENOGENEZ :Yumurta hücresinin döllenmeden bir canlı oluşturmasıdır.Bazı karıncalarda, su pirelerinde, çalı çelirgelerinde, bazı kelebeklerde, bitki bitlerinde ve arılarda görülür.

6-HERMAFRODİTİZM : Basit yapılı bazı hayvanlarda hem dişi organ ,hem da erkek üreme organ aynı bireyde bulunur.Böyle organizmalara hermafrodit denir. Parazit yassı kurtlar kendilerini dölleyebilirler.Yer solucanı ve istridye başka bireylerde karşılıklı olarak birbirini döllerler.

 

III- ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME :

 

                Çiçekli bitkilerde üreme organları çiçeklerde bulunur.Hem dişi,hem de erkek üreme organları bir arada bulunan bir çiçeğe  TAM ÇİÇEK (Hermafrodit) denir. Üreme organlarından birini taşıyanlara ise eksik çiçek denir.

 

 

 

 

TOZLAŞMA VE DÖLLENMEDEN SONRA DİŞİ ORGAN KISIMLARINDAN OLUŞAN YAPILAR

             1-Yumurtalık(Ovaryum) , meyve

             2- Polar (kutup=ikincil) çekirdekler,endospermi

             3-Tohum taslağı, tohumu

             4-Yumurta hücresi ,embriyoyu

             5-Tohum taslağının dış dokuları tohum kabuğunu oluşturur.

 

 

IV-HAYVANLARDA  EŞEYLİ  ÜREME

Eşeyli üreyen bütün hayvanlarda dişi ve erkek gametler ayrı ayrı organlarda oluşur.Erkek gametler (Spermler) testislerde, dişi gametler (yumurtalar) ovaryumlarda oluşur.İlkel yapılı hayvan türlerinde yumurta ve spermler aynı birey tarafından oluşturulur.Böyle organizmalara erselik (Hermafrodit) denilir. Örneğin; hidralar, yer solucanları, süngerler

İÇ DÖLLENME :

Spermler dişinin üreme kanalına bırakılır. Ve yumurta döllenmesi dişinin vücudu içinde meydana gelirse buna İÇ DÖLLENME denir.

           DIŞ DÖLLENME :

 Suda yaşayan bir çok hayvan yumurtalarını suya bırakır.Erkekte yumurtalar üzerine spermlerini boşaltır.Ana ve babanın vücudu dışında sperm ve yumurtanın birleşmesi olayına DIŞ DÖLLENME denir. Kurbağa ve balıklarda üreme sistemleri boşaltım sistemiyle bağlanarak üregenital sistemi oluşturur. Erkeklerin testislerinde oluşan spermler wolf kanalına geçerler. Boşaltım maddeleri de bu kanala verilirler. Dişilerin yumurtalıklarında oluşan yumurtalar kirpikli huniler aracılığıyla müller kanalına girer.Müller kanalı boşaltım kanalı ile ilişkil değildir.

        “ Balıklar,kurbağalar, sürüngenler ve kuşlar üreme hücrelerini boşaitım maddelerini ve sindirim artıklarını tek açıklık olan kloakla dışarı atarlar. Memeliler ise iki açıklık bulunur. Boşaltım ve üreme artıkları ayrı ayrı açıklıktan dışarı atılır. “

 

 

MEMELİLERDE  ÜREME

                Memelilerde embriyo amniyon sıvısının ortasında bulunur.Embriyo ile anne uterusu arasında göbek bağı bulunur.Göbek bağının yapısında ; amniyon zarı, körelmiş haldeki allantoyis ve vitellus kesesi ile embriyoya ait atar ve toplar damarlar bulunur.Anneden embriyoya besin ve oksijen geçişi DİFÜZYON  ve  AKTİF TAŞIMA ile olur. Difüzyonun daha kolay olabilmesi için, koryon zarı yüzeyini genişletmek amacıyla anne uterusu içine parmak şeklinde girintiler yapmıştır.Bu şekilde oluşan embriyonun koryonu, embriyonun atar ve toplardamar kılcalları ile anneye ait uterustaki atar ve toplar damar kılcalların oluşturduğu yapıya  PLASENTA denir.